ورق پانچ چیست؟
به ورق فلزی که بر روی آن حفره های متعدد به صورت منظم ایجاد می شود، ورق پانچ یا ورق مشبک می گویند. حفره های سطح ورق که به آن ها چشمه ورق می گویند می توانند در اندازه های کوچک یا بزرگ و در اشکال مختلفی مانند مربع، دایره، گشنیزی، لوزی و … ایجاد شوند. این خصوصیت، استفاده از ورق را در کاربردهای دکوراسیون و معماری مناسب می سازد. فرآیند پانچ ورق بر روی انواع ورق سیاه، روغنی، گالوانیزه، استیل و رنگی قابل اجراست و معمولا به صورت دستی یا کامپیوتری انجام می شود.
تاریخچه تولید ورق پانچ
اولین بار در سال ۱۸۴۷ و زمانی که سازندگان پلِ جاده‌ها به قطعات فلزی با سوراخ های راهبردی نیاز داشتند، از پانچ ورق استفاده شد. در آن زمان پانچ کردن با استفاده از ابزارهای دستی مانند میخ انجام می شد، اما این فرآیند به سرعت با دستگاه های پانچ و دستگاه های مجهز با تکنیک های برش مدرن مانند برش لیزری، برش اکسیژن و برش پلاسما جایگزین شد.
ویژگی های ورق پانچ
ایجاد سوراخ در ورق ها باعث سبک تر شدن ورق می شود و حتی با توجه به محل استفاده این ورق اجازه می دهد تا آب یا مایعات دیگر از آن به راحتی عبور کنند. دیگر ویژگی های ورق پانچ را به صورت زیر می توان بیان کرد:
- سوراخ های ایجاد شده باعث می شود سطح ورق کاملاً ضد لغزش باشد.
- می توان از آن برای تصفیه ( مانند فیلتر کردن محصولات غذایی و تمیز کردن تجهیزات مکانیکی) استفاده کرد.
- استحکام مناسبی در برابر ضربه و دمای بالا دارد.
- قابلیت کنترل ارتعاش و هدایت صوتی مناسبی دارد.
- برای عملیات جوشکاری، خمکاری، برش کاری و فرم دهی با استفاده از تجهیزات مناسب، قابلیت بالایی دارند.
انواع ورق پانچ از نظر شکل چشمه ها
چشمه ها یا سوراخ های ایجاد شده بر روی ورق می توانند به صورت سطرهای مستقیم یا متقاطع ایجاد شوند، ولی معمولا محیط سوراخ ها دارای مرزهای مشخصی هستند که باعث افزایش استحکام ورق می شوند. نکته دیگر در زمینه چشمه های ورق پانچ، فاصله بین چشمه هاست که باید بیشتر از ضخامت ورق مورد استفاده در نظر گرفته شوند تا از استحکام لازم برخودار باشند. در ادامه انواع ورق پانچ از نظر شکل چشمه ها را بررسی می کنیم:
- ورق مشبک گرد: محبوب ترین و پرکاربردترین ورق پانچ، ورق مشبک دایره ای است و در قطر و اندازه های متنوع تولید می شود.
- ورق مشبک چند ضلعی: این نوع ورق مشبک، بیشترین سطح باز را در بین انواع ورق های مشبک دارد و معمولا برای جریان هوا استفاده می شود.
- ورق مشبک شکاف دار: این نوع ورق برای تهویه هوا و عبور مواد، بهتر از ورق سوراخ گرد عمل می کند.
دیگر ورق های مشبک شامل اشکال زیر یا ترکیبی از این اشکال هستند:
- ورق مشبک مربعی
- ورق مشبک لوبیایی
- ورق مشبک ستاره ای
- ورق مشبک گشنیزی
- ورق مشبک لوزی
- ورق مشبک مستطیلی
- ورق مشبک مثلثی
- ورق مشبک ذوذنقه ای
- ورق مشبک لانه زنبوری
انواع ورق پانچ بر اساس جنس
همانطور که گفتیم فرآیند پانچ ورق بر روی انواع ورق با جنس های مختلف مانند ورق های سیاه، روغنی، گالوانیزه، استیل و رنگی قابل اجراست. در ادامه به معرفی انواع ورق پانچ از نظر جنس ورق می پردازیم:
ورق پانچ فولادی: به طور کل ورق های فولادی یا ورق های سیاه از نورد گرم یا سرد تولید می شوند. ورق پانچ سیاه نیز در هر دو نوع سرد و گرم وجود دارد. ورق پانچ نورد گرم مقاومت بالایی در برابر ضربه و دما دارد ولی ورق پانچ نورد سرد در برابر فرسایش و رطوبت مقاومت بالایی از خود نشان می دهد. انواع ورق پانچ فولادی در ابعاد ۲۰۰۰*۱۰۰۰ و ۲۵۰۰*۱۲۵۰ در ضخامت های ۲ الی ۲۰۰ میلی متر قابل تولید هستند.
ورق پانچ آلومینیوم: این ورق پانچ به دلیل مقاومت فلز آلومینیوم در برابر خوردگی و زنگ زدگی و همچنین ظاهر زیبای این فلز، مصرف بالایی دارد و بیشتر در راه پله، نرده، مکان های تزئینی و … استفاده می شود.
ورق پانچ گالوانیزه: تفاوت عمده ورق مشبک گالوانیزه نسبت به سایر ورق های فولادی، خاصیت ضدخوردگی آن به سبب روی اندود کردن سطح ورق است. ورق پانچ گالوانیزه که به آن ورق سفید نیز می گویند معمولا در ابعاد ۲۰۰۰*۱۰۰۰ و ۲۵۰۰*۱۲۵۰ و در ضخامت های ۰.۳ الی ۸ میلی متر قابل تولید هستند. این نوع ورق مشبک برای استفاده های روکار مانند نرده، پلکان، ساخت جاده، پل، خودرو سازی و … کاربرد دارد.
ورق پانچ استیل: این نوع ورق پانچ وزن سبکی دارد و مانند ورق پانچ گالوانیزه در برابر خوردگی مقاوم است. همچنین به دلیل خاصیت ضدباکتریایی این ورق، غالبا در مراکز بهداشتی و درمانی، صنایع غذایی، ساخت دارو، کشتی سازی، نیروگاه ها و … کاربرد دارند. ضخامت ورق پانچ استیل در اندازه ۰.۵ الی ۶ میلی متر و قطر چشمه های آن از ۰.۵ الی ۲۵ میلی متر است.
ورق پانچ آجدار: این نوع ورق مشبک به دلیل ناهمواری هایی که در سطح آن ایجاد می کنند، ورق آجدار نامیده می شود. برآمدگی ها و آج های این مدل ورق به دلیل ایجاد اصطکاک مانع از سرخوردن افراد و اشیاء می شود و به همین دلیل بیشتر در پل عابر پیاده، راه سازی، ساخت پله های فرار اضطراری، کف اتاق کامیون ها، دستگاه‌های صنعتی و ساخت ماشین‌آلات استفاده می شوند.
ورق پانچ روغنی: این نوع ورق پانچ به دلیل خاصیت ورق روغنی که سطحی براق و صیقلی دارد بیشتر به منظور زیباسازی در صنایع مختلف مانند لوازم خانگی (یخچال، گاز، لباسشویی و …) استفاده می شود. ورق پانچ گالوانیزه در ابعاد ۲۰۰۰*۱۰۰۰ و ۲۵۰۰*۱۲۵۰ و در ضخامت های ۰.۴ الی ۲ میلی متر عرضه می شود.
ورق پانچ رنگی: ورق های رنگی از پایه ورق های گالوانیزه و با استفاده از فرآیند پوشش دهی رنگ الکترواستاتیک در رنگ های گوناکون تولید می شوند. استفاده از پوشش رنگ بر روی ورق ها علاوه بر زیباسازی، باعث افزایش مقاومت در برابر خوردگی و محافظت فلز در برابر عوامل مخرب نیز می گردد. از این ورق مشبک به دلیل ظاهر زیبا و تنوع رنگی که دارد معمولا در نمای ساختمان و مواردی که امکان زنگ زدگی ورق وجود داشته باشد استفاده می شود.
ورق پانچ آلیاژی: به طور کل فلز آلیاژی فلزی است که از ترکیب عناصر مختلف به منظور تغییر در خواص فیزیکی و شیمیایی آن فلز تولید می شود. در فولاد نیز ترکیبات اصلی شامل آهن و کربن می باشد و در صورتی که علاوه بر این دو عنصر از عناصر دیگری در ساخت فولاد استفاده شود به آن فولاد آلیاژی می گویند. ورق پانچ آلیاژی که از فولاد آلیاژی ساخته می شود بیشتر در صنایع بالادستی مانند پالایشگاه ها، نیروگاه ها و همچنین صنایع نفت، گاز و پتروشیمی استفاده می گردد.
مزایای ورق پانچ
انواع ورق پانچ با توجه به نحوه تولید، مشخصه های مکانیکی و شکل ظاهری چشمه ها ویژگی های متعددی از جمله خاصیت شکل پذیری بالا، جوش پذیری و برش دهی را مناسب دارند. از دیگر ویژگی های ورق پانچ می توان به تولید در ابعاد و اندازه متنوع، قابلیت نصب در زمان کوتاه و صرفه جویی در مصرف انرژی اشاره کرد.
کاربرد ورق پانچ
ورق پانچ به دلیل شکل ظاهری و ویژگی های کاربردی خود در صنایع و مکان های بسیاری استفاده می شود. رایج ترین کاربردهای این نوع ورق را می توان به صورت زیر بیان کرد:
- ساخت صندلی، نرده و پلکان
- ساخت انواع پارتیشن، سقف کاذب، سایبان و پوشش های بالایی آسانسور
- طراحی ساختمان، و موارد تزئینی مانند نور پردازی، نمای ساختمان، درب ورودی اماکن، متعادل کردن نور و سایه، افزایش جریان هوا در ساختمان
- فراهم کردن حریم خصوصی با محدود کردن دید
- تولید انواع نیمکت پارک، سطل زباله و دیواره های مربوط به ایستگاه اتوبوس
- برنامه های کاربردی صدا، از جمله کنترل صدا در خارج و کاهش اکو در داخل خانه
- تولید انواع تجهیزات صنایع غذایی، مانند ماشین های خشک‌کننده حبوبات، سبزیجات و ماشین آلات مربوط به دانه بندی
- ساخت انواع ماشین آلات و اتومبیل های صنعتی و نیمه صنعتی
- ساخت انواع سانتریفیوژ، فیلتر و خالص‌کننده های گاز
- تهویه خودرو
- تصفیه صنعتی
پانچ ورق با چه دستگاهی انجام می شود؟
پانچ کردن ورق به هر دو روش دستی و ماشینی انجام می شود، اما به دلیل ضریب خطای بالا و کیفیت پایین پانچ دستی، استفاده از این روش کاربرد چندانی ندارد. امروزه دستگاه های پانچ ورق به دلیل کم شدن خطاهای ناشی از برش، تغییر شکل و خرابی کمتر محبوبیت بیشتری دارند. دستگاه های پانچ ورق با استفاده از روش های چرخشی، تخت، سمبه ماتریس، واترجت و … با سرعت و دقت بالا فرآیند پانچ ورق را انجام می دهند. از جمله دستگاه هایی که برای این منظور استفاده می شوند می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پرس پاچ
- لیزر
- دستگاه CNC
- دستگاه هیدرولیکی
- دستگاه گیوتین ضربه ای
ماشین های پانچ می توانند در امتداد تخته یا در امتداد محورهای طولی و عرضی حرکت کنند.
